Verschenen op 8 oktober 2021 in de categorie 
Geschreven door 
De opwarming van de aarde is niet langer een rampscenario voor een verre toekomst. Het gebeurt hier, nu en wereldwijd. Het IPCC-rapport heeft dit aangetoond, evenals rampen zoals de enorme bosbranden in Siberië en Zuid-Europa, de recordhitte in Canada en de overstromingen deze zomer in België en Duitsland. Het valt niet te ontkennen dat de strijd tegen de opwarming van de aarde van het grootste belang is. Deze strijd zal alleen slagen als rekening wordt gehouden met alle vormen van onderdrukking die het kapitalisme veroorzaakt. We kijken naar de gevolgen van deze crises voor vrouwen.
Vrouwen hard geraakt door gevolgen klimaatverandering
Niet iedereen wordt op dezelfde manier getroffen door de crises: de meest precaire mensen worden er het hardst door getroffen. Tijdens de pandemie in de VS werden vooral zwarte en Latijns-Amerikaanse mensen getroffen. In het VK liep een vrouw tijdens de eerste golf twee keer zoveel kans om haar baan te verliezen als een man.
Waarom heeft de klimaatcrisis een grotere impact op vrouwen? Een groter deel van de vrouwen leeft in armoede; zij hebben minder toegang tot hun rechten; zij worden geconfronteerd met structureel geweld. Zij hebben minder mogelijkheden om zich aan te passen aan de klimaatverandering.
Neem bijvoorbeeld de landbouw, de sector die het meest door de klimaatverandering wordt getroffen. De aanpassing van het telen van gewassen vergt financiële middelen die niet iedereen heeft. In Nepal bijvoorbeeld kunnen boeren die te kampen hebben met verarmde grond overschakelen naar de teelt van boekweit, dat goed groeit op deze grond. Deze flexibiliteit is echter alleen mogelijk als er middelen voor zijn! Een ander probleem is dat ook de landbouwtechnieken moeten worden aangepast, maar die moeten wel bekend zijn. Vrouwen hebben minder toegang tot onderwijs en informatie in het algemeen.
In klassensamenlevingen, zoals het kapitalisme, bestaat er binnen het gezin een arbeidsverdeling tussen mannen en vrouwen. Mannen zijn vaker de besluitvormers, terwijl vrouwen het extra werk van de zorg voor het gezin op zich nemen. Dit huishoudelijk werk neemt toe met de klimaatverandering, die bijvoorbeeld waterbronnen kan doen opdrogen. Vrouwen hebben hierdoor minder tijd en mogelijkheden om financieel onafhankelijk te worden. Afhankelijkheid van partners leidt tot meer kwetsbaarheid.
Vrouwen meer getroffen door natuurrampen
Vrouwen worden harder geraakt door natuurrampen, die voor hen drie keer dodelijker zijn dan voor mannen. Eén van de belangrijkste redenen is de ondergeschikte positie van de vrouw in de samenleving. Dit werd bijvoorbeeld geïllustreerd tijdens de cyclonen en overstromingen in Bangladesh. Vrouwen zijn niet betrokken bij de besluitvorming over evacuatie en kunnen daarom niet zo snel reageren. Zij horen het evacuatiebevel vaak niet, omdat zij zich veel minder in de openbare ruimte bevinden. Zelfs dan kunnen zij niet vertrekken zonder de toestemming van hun echtgenoot/vader (gebrek aan financiële onafhankelijkheid, sociaal gebod om thuis te blijven …). Zij zijn zich er ook van bewust dat na de evacuatie het risico van seksuele aanranding in de schuilplaatsen zeer groot is. Vaak is er geen privé-plek waar zij zich kunnen omkleden of naar het toilet kunnen gaan.
Als de ramp voorbij is, zijn de vrouwen nog steeds verantwoordelijk voor hun huizen en moeten zij deze dus weer opbouwen. Daardoor hebben ze minder tijd om zichzelf te herstellen.
Het is niet zozeer dat mannen te gemakkelijk omgaan met onverwachte gebeurtenissen. Maar de overmatige blootstelling van vrouwen aan klimaatgerelateerde rampen illustreert de absolute noodzaak om de strijd voort te zetten om ervoor te zorgen dat iedereen in zijn behoeften kan voorzien en veilig kan zijn voor, tijdens en na de ramp.
De gevolgen van overstromingen voor vrouwen
De overstromingen van deze zomer hebben iedereen laten zien dat er sprake is van opwarming van de aarde.
Men zou intuïtief kunnen denken dat een overstromende rivier de armen en de rijken zonder onderscheid treft. Maar in feite zijn de overstromingsgebieden de gebieden waar de meest precaire bevolkingsgroepen moeten leven, bij gebrek aan middelen. De huren zijn het laagst wanneer de woningen gebouwd zijn in overstromingsgevoelige gebieden, minder goed gelegen zijn en in slechtere staat verkeren. Voor de armste bevolking zal het veel moeilijker zijn om zich te herstellen. Hoeveel mensen zonder papieren zijn alles kwijtgeraakt in de overstromingen? Hoeveel alleenstaande moeders (van wie 80% onder de armoedegrens leeft)? En zelfs “kleine” gevolgen, zoals het verlies van een wasmachine, kunnen grote praktische gevolgen hebben wanneer je geen reserve hebt en maanden moet wachten op een vergoeding voor de vervanging ervan.
Bovendien kunnen steeds meer mensen de (steeds duurdere) verzekeringspremies niet betalen en zijn zij dus niet verzekerd. Dit moet veranderen! Wij willen geen private verzekeraars waarvan de premies in de zakken van de aandeelhouders vloeien en die niet geneigd zijn ons te vergoeden wanneer dat nodig is. Verzekeringen moeten een openbare dienst zijn, democratisch gecontroleerd en beheerd door het volk!
Hoe zit het met individuele verantwoordelijkheid?
We horen steeds dat iedereen voorzichtig moet zijn met zijn consumptie. We moeten biologisch en lokaal kopen, onze koolstofvoetafdruk verkleinen, stoppen met vlees eten, zero-waste worden (1) … Heel wat van deze oproepen om individuele consumptie aan te passen, versterken de genderdeling van arbeid en zijn bovendien onvoldoende om de klimaatuitdaging aan te gaan. Vijf bedrijven in België stoten evenveel broeikasgassen uit als alle huishoudens in het land. Dit is waar we moeten beginnen als we echte verandering willen.
Individuele aanpassingen kosten heel wat tijd: de juiste ingrediënten vinden, herbruikbare en afwasbare producten gebruiken, in meerdere winkels te winkelen in plaats van in één supermarkt, en bewerkte producten te vervangen door handgemaakte. Deze herwaardering van de huishoudelijke kunst, gekoppeld aan een “groenere” consumptie, doet de vrouw terugkeren in de rol van verzorgende moeder, volledig toegewijd aan haar huishouden. Het feit dat zij al deze inspanningen moeten leveren, verhoogt de dubbele werkdag van vrouwen (betaald op het werk en daarna gratis werk thuis) en de mentale belasting.
We mogen niet vergeten dat de autoriteiten deze benadering zullen gebruiken om besparingen te rechtvaardigen. In veel gemeenten wordt nu overgeschakeld op afvalophaling waarbij gezinnen betalen naargelang het gewicht van de afvalcontainer. Als moeders klagen dat dit een forse extra kost met zich meebrengt indien er luiers in de container zitten, is het antwoord dat er maar op wasbare luiers moet overgeschakeld worden. Dat is gemakkelijk gezegd. Om dat voor iedereen mogelijk te maken, zou er een openbare dienst moeten zijn die vuile luiers ophaalt, deze op hoge temperatuur reinigt en vervolgens terug verspreidt. Er zijn momenteel private bedrijven die dat doen. Om vandaag ecologisch te zijn, moet je middelen hebben. Bovendien is het niet mogelijk over te schakelen op wasbare luiers als de crèches (ook de publieke crèches uitgebaat door de autoriteiten waarvan de woordvoerders ons zeggen dat we maar op wasbare luiers moeten overschakelen) alleen wegwerpluiers accepteren, die sneller aan te trekken zijn. Om herbruikbare producten te laten accepteren, is het belangrijk om meer personeel in de crèches te hebben…
Als vrouwen gemiddeld een kleinere koolstofvoetafdruk hebben dan mannen, komt dat omdat zij gemiddeld armer zijn en dus gewoon niet de mogelijkheid hebben om op vakantie te gaan, enz. Maar in tegenstelling tot wat men ons wil doen geloven, vereist individuele gedragsverandering een minimum aan financiële middelen en een vangnet erachter. En bovenal, om de omvang van de klimaatverandering het hoofd te bieden, moet de samenleving als geheel veranderen. Belangrijke vervuilende sectoren, zoals de elektriciteitsproductie, moeten door de gemeenschap gecontroleerd en democratisch worden beheerd, er moet massaal worden geïnvesteerd in het openbaar vervoer en ouders (die de mogelijkheid daartoe hebben) moeten op woensdagmiddag niet in taxi’s veranderen. Het is belangrijk dat de huishoudelijke taken collectief worden overgenomen, zodat zowel het milieuprobleem als de dubbele werkdag van vrouwen wordt aangepakt, met bijvoorbeeld wasserijen en openbare kantines die duurzame en veilige producten aanbieden, kwalitatief goede en goed geïsoleerde scholen en crèches.
Vrouwen vooraan in de strijd tegen klimaatcrisis en kapitalisme
De opwarming van de aarde en natuurrampen zijn natuurlijk niet meer tegen vrouwen gericht dan tegen mannen. Het is de kapitalistische samenleving – gebaseerd op de uitbuiting van menselijke arbeidskracht en de uitbuiting van de natuur – die de klimaatverandering veroorzaakt. Het is ook het kapitalisme dat ongelijkheden creëert en vrouwen en andere onderdrukten in precaire economische situaties plaatst en kwetsbaarder maakt voor crises! Klimaatverstoring, seksisme, racisme en alle vormen van onderdrukking maken geen deel uit van de menselijke natuur, maar zijn het resultaat van de kapitalistische productiewijze. Groen kapitalisme is een leugen!
In de klimaatbeweging van 2019 waren heel wat bekende kopstukken vrouwen: Greta Thunberg internationaal, Anuna De Wever en Adelaide Charlier in België. Belangrijker nog is dat er onder de jonge betogers heel veel meisjes waren. Aangezien vrouwen meer te lijden hebben onder de klimaatcrisis, armoede, seksisme, enzovoort, zullen zij eerder de straat opgaan. We moeten ons organiseren zodat alle vrouwen en mannen betrokken kunnen zijn bij de klimaatbeweging en bij alle bewegingen tegen onderdrukking! Ons organiseren is ook nodig om ons te verenigen rond eisen en een programma van socialistische maatschappijverandering. Daarmee bedoelen we een samenleving die niet langer gebaseerd is op de uitbuiting van mens en natuur ten bate van kapitalisten, maar een samenleving die ieder mens in staat stelt zich te ontplooien.
Onze eisen
De strijd tegen seksisme en die tegen de opwarming van de aarde worden samen gevoerd met de strijd tegen het kapitalisme.
De pandemie en de overstromingen hebben aangetoond dat massale investeringen in openbare en sociale diensten nodig zijn. Er is strijd nodig voor meer publieke middelen voor onder meer de zorg, civiele bescherming en brandweer.
Gratis openbaar vervoer met meer dienstverlening en toezicht op de bus, metro en trein is nodig. Dit zou niet alleen het aantal verplaatsingen met de auto verminderen, het zou ook een antwoord vormen voor wie het slachtoffer werd van intimidatie op straat en bang is om ’s nachts alleen op straat te gaan. De aanwezigheid van een begeleider op het openbaar vervoer zou het vertrouwen van de reizigers vergroten.
Collectieve arbeidsduurvermindering zonder loonverlies en met verlaging van de werkdruk, zou heel wat vrouwen uit het noodgedwongen deeltijdwerk (en bijhorend deeltijds loon) halen. Meer openbare diensten die huishoudelijke taken op zich nemen, zou dat eveneens versterken. Betere lonen maken vrouwen economisch minder afhankelijk van hun partner.
Het 3M-schandaal, waarbij giftig afval het milieu, het personeel en de bevolking van Antwerpen vergiftigt, toont hoe multinationals alleen winst voor ogen hebben, ten koste van het algemeen welzijn. Vijf bedrijven in België stoten evenveel broeikasgassen uit als alle gezinnen in het land: we moeten met de gemeenschap de controle over deze bedrijven overnemen. Onteigening van de klimaatcriminelen is de enige oplossing om een ecologische transitie mogelijk te maken!
Groen kapitalisme is onmogelijk: privébezit van de productiemiddelen stelt kortetermijnwinst boven het overleven van onze soort. De sleutelsectoren van de economie moeten onder de democratische controle van de werkenden staan, om samen een economie tot stand te brengen die beantwoordt aan de behoeften van elk individu: een democratisch geplande socialistische economie.
__________
Voer mee actie in Glasgow tijdens de COP26
__________
Voednoten
(1) Zie : « Comment l’impératif écologique aliène les femmes », Nora Bouazzoni. http://www.slate.fr/story/180714/ecologie-feminisme-alienation-charge-morale
